Sloopt chronisch hoge werkdruk de bevlogenheid van professionals in de zorg?
Epidemiologen, politici, juristen, architecten, hygiënisten: tal van onderzoekers hielden de afgelopen jaren op allerlei manieren de COVID-19-pandemie tegen het licht. Ook in het JBZ, gelegen in een gebied waar corona ongenadig toesloeg, is het onderwerp al veelvuldig bestudeerd. Monique Penturij, manager van de Jeroen Bosch Academie, voegde een nieuw hoofdstuk aan het COVID-19-onderzoeksboek toe. Ze wilde weten welke effecten acuut hoge en chronisch hoge werkdruk hebben op de bevlogenheid van verpleegkundige professionals en welke lessen voor de toekomst daaruit te trekken zijn. Ook ging ze na of eventuele effecten van werkdruk bij klinisch werkend personeel anders tot uiting komt dan bij de overige ziekenhuismedewerkers. Samen met klinisch geriater en JBZ-decaan Karen Keijsers verwerkte de onderzoekster de bevindingen in verschillende wetenschappelijke publicaties.
‘Pandemic Lessons for Future Nursing Shortage’ luidt (een deel van) de titel van een in juli 2023 verschenen artikel in de Journal of Nursing Management. Samen met projectleider strategie & innovatie en voormalig verpleegkundige Mandy van Liempt (ook JBZ) blikken Monique Penturij en Karen Keijsers in het artikel terug op de door verpleegkundigen ervaren werkdruk -eerst acuut, later chronisch- tijdens de COVID-19 jaren. Ze stellen dat er lessen zijn te trekken voor de nabije toekomst. Wat doet het met verpleegkundigen als ze langdurig onder hoogspanning moeten werken? Blijft hun enthousiasme en bevlogenheid intact of raken ze gedemotiveerd? ‘Uit tal van onderzoeken blijkt dat het voor de kwaliteit van zorg én voor het welzijn van verpleegkundigen beter is als ze gemotiveerd, intrinsiek gedreven hun werk doen’, schetst Monique Penturij een belangrijk uitgangspunt van haar onderzoek. ‘Bevlogen medewerkers staan ook meer open voor innovatieve ontwikkelingen en doen daar actief aan mee. Meer participatie leidt weer tot meer bevlogenheid. Werkgevers willen dan ook maar al te graag bevlogen medewerkers aannemen en aan zich binden.’
Metingen
Binnen de zorgsector en ook in de politiek bestaan grote zorgen als het om de toekomst van de verpleegkundige zorg in Nederland gaat. Het schrikbeeld is dat de dubbele vergrijzing gekoppeld aan oplopende krapte op de verpleegkundige arbeidsmarkt een werkklimaat veroorzaakt waarin verpleegkundigen voortdurend op hun tenen moeten lopen en chronisch tijd tekort komen. ‘In dat scenario is denkbaar dat veel gemotiveerde verpleegkundigen hun enthousiasme verliezen en alleen nog ‘functioneel’ doen wat er wordt gevraagd. Of hun uniform aan de wilgen hangen’, zegt Karen Keijsers. Blijkt dat uit het JBZ-onderzoek naar het verband tussen werkdruk en bevlogenheid? Monique Penturij: ‘In 2020 hebben we alle in het JBZ werkzame verpleegkundigen gevraagd naar hun werkdruk en de gevolgen daarvan op hun bevlogenheid. Hiervoor is een wetenschappelijk gevalideerde vragenlijst gebruikt waarmee je deze bevlogenheid kunt meten. De eerste meting was nog voor de pandemie uitbrak. De antwoorden die dat opleverde, konden we dus vergelijken met de antwoorden die we later in het jaar kregen uit drie vervolgmetingen.’
Terugveren
De ingezette enquête onder verpleegkundigen leverde in totaal 1499 antwoordformulieren op. Ruim 90 procent van de respondenten was vrouw. Penturij en Keijsers stelden vast dat de bevlogenheid onder verpleegkundig professionals significant lager was tijdens de drie meetmomenten in de COVID-19-periode, afgezet tegen de niet-coronagerelateerde eerste meting begin maart 2020. De metingen in coronatijd lieten een neerwaartse trend zien, die pas na acht maanden stabiliseerde. ‘Dat de bevlogenheid op een bepaald moment niet verder daalt, is te verklaren uit het feit dat verpleegkundig professionals op een bepaald moment de eisen die op het werk en thuis aan hen worden gesteld en die ze ook aan zichzelf stellen beter weten te reguleren. Ook kan meespelen dat het disruptieve van de pandemie als nieuw fenomeen na verloop van tijd afzwakt. Men wist na een jaar natuurlijk beter wat er stond te gebeuren en hoe er moest worden gehandeld.‘
Een derde mogelijke verklaring voor het feit dat de bevlogenheid van de bevraagde verpleegkundigen niet verder daalde, is mogelijk een gebruikelijke reactie op stress, stellen de onderzoeksters. Keijsers: ‘Vanuit de literatuur weten we dat mensen na een stressvolle gebeurtenis eerst minder goed gaan functioneren, om daarna ‘terug te veren’ naar de situatie van vóór de gebeurtenis, zo goed en zo kwaad als dat gaat. Of dat terugveren echt lukt en beklijft, moet uit toekomstige metingen blijken.’
Vitaliteit, toewijding en absorptie
Penturij en Keijsers onderzochten ook of er verschil is tussen klinisch werkende ziekenhuismedewerkers en het overige personeel als het gaat om het effect van werkdruk op motivatie en bevlogenheid. In een tweede artikel van hun hand concluderen ze dat personeel dat met patiënten werkt bij acute werkdruk significant meer bevlogen en toegewijd taken blijft uitvoeren dan (het gemiddelde van) alle overige medewerkers. Bij chronisch hoge werkdruk verdwijnt dat verschil echter: de twee groepen scoren dan vergelijkbare percentages op onderzochte thema’s als toewijding, vitaliteit en absorptie. Die laatste term staat in deze context voor de mate waarin iemand op een prettige manier opgaat in zijn of haar werk.
Spinnenwebmodel
Voor het JBZ is gezondheidswelzijn (‘positieve gezondheid’ in de terminologie van voormalig huisarts en onderzoeker Machteld Huber) een belangrijk strategisch thema. Dat geldt voor gezondheid en welzijn van patiënten én medewerkers. Monique Penturij en Karen Keijsers pleiten daarom voor een brede visie op nieuwe ontwikkelingen in de ziekenhuiszorg. Monique Penturij: ‘Werkdruk is één aspect, maar zorgorganisaties zullen ook meer oog moeten krijgen voor andere transformaties zoals het bieden van nieuwe uitdagingen voor bevlogen en ambitieuze professionals. Zij moeten bijvoorbeeld mogelijkheden krijgen om zich verder te ontwikkelen op het gebied van onderzoek, opleiden, regievoering, kwaliteit en leiderschap. In het JBZ is daar volop aandacht voor.’
In een derde artikel beschrijven Penturij en Keijsers hun onderzoek naar verbanden tussen bevlogenheid en veranderbereidheid, waarbij opnieuw onderscheid werd gemaakt tussen klinisch werkende zorgprofessionals en niet-klinisch werkend ziekenhuispersoneel. De resultaten waren gebaseerd op vragenlijsten. In beide onderzochte groepen bleek de correlatie tussen bevlogenheid en veranderbaarheid vrijwel even sterk.
Referenties
Monique M. A. Penturij-Kloks, Simon T. de Gans, Mandy van Liempt, Esther de Vries, Fedde Scheele, Carolina J. P. W. Keijsers, "Pandemic Lessons for Future Nursing Shortage: A Prospective Cohort Study of Nurses’ Work Engagement before and during 16 Months of COVID-19", Journal of Nursing Management, vol. 2023, Article ID 6576550, 8 pages, 2023.